İnsan alışılmış ki etrafı ile vardır. Tabiatın bir kesimidir.
Doğadan yararlanarak varlığını sürdürür.
Toplumlar oluşturur; aklının gücüyle alet yapar, bitki toplar, hayvan avlar, toprağı eker, eser biçer, soyunu devam ettirir. Hayat şartlarını düzgünleştirir.
Üretim bağlantıları bu ortamda gelişir, ilerler.
Doğa, kendi kuralları bağlamında insanı hem zorlar hem ona kucak açar.
Bazan ortalığı siler süpürür, yok eder, bazen de cennete çevirir.
Bazen hırçındır, bazen uysal.
Bütün bunlarla birlikte, insan var oluş durumunu koruyup güçlendirip, tabiattan yararlanırken çevreyi de daima değiştirir.
Bu süreçte, doğal afetler dışında insan-çevre istikrarı daima etraf aleyhine değişir.
İnsan kendine kâfi olandan daha fazlasını toplamak, üretmek, biriktirmek, elinde tutmak hevesindedir.
Bunu, yarınını garanti altına almak, değiş tokuşta kullanmak için gerekli gördüğü üzere servete de dönüştürebilir.
İnsan nüfusunun az olduğu vakitlerde insanın tabiattan yararlanması bir sorun olmaz lakin Dünya’da insan yoğunluğu arttıkça insanın etrafına yaptığı tesir, tabiata verdiği ziyan giderek yıkıma dönüşür.
Yıkımlar da felakete evrilir.
İzmir Körfezi ve meyyit balıklar. Foto: DHA
***
Günümüzde Dünya bu türlü bir süreç yaşıyor.
Adım adım ilerleyen etraf kirlilikleri, doğayı zalimce hırpalama giderek insan varlığını tehdit ediyor.
Sıcaklar, soğuklar, fırtınalar, yangınlar, virüsler!
Hastalıklar, ölümler…!
Çok değil 20 yıl evvel Anadolu’nun batısında, Balıkesir ilinin sevecen insanlarının yaşadığı şirin Havran ilçesi topraklarında şahit olunan bir durum enteresan olmaktan öte insan etraf ilgisinin ne boyutlara varabileceğinin küçük bir örneğidir.
***
Türk edebiyatının unutulmayacak muharriri Yoksul Baykurt’un “Yılanların Öcü” isimli tanınmış kitabında, yuvaları bozulan yılanlar insanlara saldırır ve sokar.
F.Baykurt, 1954 yılında yayınladığı yapıtında bize, insanların ve yılanların yaşadıkları etrafa, küçük ölçekte de olsa müdahale edildiğinde, köy ortamında ortaya çıkan toplumsal ve fizikî çatışmayı mahallî lisanla anlatır.
(Bu bağlamda İzmir’in Çiğli İlçe Belediye Başkanlığının ve evvelki devir Kültür Müdürü Nail Çetin’in Fakir Baykurt ismine düzenlediği Roman Mükafatı saygıdeğerdir.)
Yuva canlılar için kıymetlidir. Yaşama aksiyonunun başladığı, gerektiğinde sığınıldığı, korunulduğu, üreme fonksiyonunun yerine getirildiği, tıbbın sürekliliğinin sağlandığı sığınaktır, yataktır.
Yuva, canlı varlıkların var oldukları çoklukla birinci ortamdır.
İnsanlığın toplumsal deyişlerinde, her lisanda, “yuva bozmak” olumsuz bir davranış olarak kabul edilir, hatta lanetlenir.
Havran ve Kaz Dağları- Havran Belediyesi arşivi
***
Balıkesir vilayetinde, antik çağ Ege dininin en büyük ilahı Zeus’un doğduğu yerlerden biri kabul edilen Kaz Dağı’nın devamı olan Eybek Dağı eteklerinde verimli, yemyeşil topraklar uzanır.
Bu yükseltilerle, güneyindeki Madra Dağı ortasında kalan geniş vadide uzanan Havran Ovası, aslında zeytin ağaçlarının yuvasıdır.
Yörede her yan bu eşsiz ağaçların donattığı bahçelerle kaplıdır.
İncir ağaçları da vadi insanı için kıymetli bir gelir kaynağıdır.
Mandalinası ve siyah inciri “coğrafi işaretli”dir, yani Havran’a hastır.
İnsanlığın çok eski vakitlerden beri var olduğu topraklardır buraları.
Bereketli topraklar yaratan Havran (Eunos) Çayının çıkışındaki İnboğazı vadisinde bulunan birçok mağara prehistorik (tarihöncesi) periyotlarda bile yerleşimcilere yuva olmuştur.
Kaz/İda Dağlarının kuzey eteklerinin denizle buluştuğu yerdeki Troya buraya uzak değildir.
İzmirli büyük ozan kör Homeros tarafından anlatılan Troya’nın Helenlerin eline geçiş hikayesine başlatıcı olan; tanrıça Hera, Athena, Aphrodite ortasındaki hoşluk yarışının karar vericisi, Kaz Dağları’nın çobanı Troyalı prens Paris, bu ülkenin çocuğudur.
Antik çağlarda Eunos (Havran) Çayı’nın aktığı Havran Ovası, kokulu üzümleriyle Pergamon Kraliçelerine eser sunan Thebe Ovası’nın, Edremit Ovası’nın güya uzantısıdır.
1915 Çanakkale Savaşı ve Zaferi kahramanlarından, 276 kilogramlık top mermisini kaldırıp taşımasıyla ünlü, Seyit Onbaşı, Kocaseyit de Havran’ın bir köyündendir.
Havran Ovası
***
Havran insanlarının birden fazla karınlarını zeytincilikle doyurur buralarda. Sofralık zeytini de zeytinyağı da nitelikte seçkindir.
Bölgede zeytin ağaçları Mayıs sonu Haziran başında çiçek açar.
Sarı beyaz çiçekler rüzgarla, arılarla, böceklerle, başka uçucularla döllenir, meyveye yatar.
(Havran Barajı. Foto: Mustafa Yıldırım)
İyi rüzgar varsa, uçan canlılar polenleri ağaçlar ortasında uygun taşırsa o yıl eser bol olur. Aksi, üretimde hüsrandır.
Büyük alım Albert Einstein bile: “Arılar yok olursa insanlık da birkaç yıl içinde yok olur!”, demiyor mu?
1995-2005 yılları ortasında Havran yöresinde yerlerin sulanması ve taşkınları önlemek için Havran çayı üzerine DSİ (Devlet Su İşleri) tarafından bir baraj inşa edildi. Gaye, yaklaşık 3.500 hektar alanı bu yatırımdan yararlandırmaktı.
Kaya dolgu olarak yapılan baraj 72 mt yüksekliktedir. Göl alanı 3.15 km2, su tutma hacmi 65.5 milyon m3 olarak belirlendi.
Baraj yatırımının bedeli 72 milyon TL’dir (2005 fiyatlarıyla yaklaşık 54 milyon Dolar).
Daha sonra, Balıkesir Büyükşehir Belediyesinin yaptığı ek yatırımlarla bu alan 2023’de 5.900 hektara çıkarıldı. Bunun için 500 milyon TL (2023 fiyatlarıyla yaklaşık 20 milyon Dolar) harcandı.
Kamu faydasına gerçekleştirildiği düşünülen bu yatırım bölgede sevinçle karşılandı. İyi bir iş olarak görüldü.
Üretim artacak, teknik kolaylaşacaktı. Daha çok kazanacaktı çiftçi. Beklenti buydu.
İşletme tamamlanınca baraj su tutmaya, göl yavaş yavaş oluşmaya başladı.
Ancak bir sorun vardı!
Barajın yapıldığı, bir yanı kayalık alanda, yarasa yuvaları bulunuyordu.
Yarasalar büyük mağaralarda barınıyordu. Yöre onların doğal yaşama ortamıydı. Tahminen de yüzbinlerce yıldır orada yaşamaktaydılar. Etrafın bir parçasıydılar.
Havran Barajı ve İnboğazı mağarası. Foto: Mustafa Yıldırım
***
Yarasa enteresan bir varlıktır. Uçabilen tek göğüslü hayvandır. Kanatları deridir.
Küçücük gözleriyle de görebilir fakat ekseriyetle kanatlarını çırparken çıkardığı yüksek frekanslı seslerin bir cisme çarpıp yansımasıyla etraflarındaki varlıkları, avları algılar.
Ses dalgalarına hassastır. Canlı radar gibidir!
İnsan kulağı, frekansı en çok 20.000 olan sesleri duyarken, yarasa frekansı 200.000 olan sesleri rahatlıkla duyabilir.
Böceklerle, sineklerle, meyvelerle beslenir. Yuvalarında, baş aşağı durarak uzun kış uykularına yatar.
Bilimsel ismi “Myortis Emerginatus” olan Havran’ın yarasaları etrafta insanlardan hürmet görür.
Çünkü onlar, kendi beslenmeleri için zeytin çiçeklerine ziyan veren sinekleri, tırtılları yemekte, çiçeklerin döllenmesine yardımcı olmaktadır.
Bu da çiftçiler için uygun bir şeydir.
Yarasalar
***
Bu nedenle, toplumda etraf muhafaza şuurunun yükseldiği ortamda, yarasaların mağaralarının ortadan kalkacağı tasasıyla; onların faydalarını bilen bölge insanları ve tabiatın istikrarının bozulacağından endişelenen çevreciler yetkilileri uyarır.
Bu bağlamda, Havran Barajında su tutulmadan evvel yuvaları suya gömülecek yarasaları korumak için yetkililer tarafından, 3 milyon TL (yaklaşık 2.5 milyon Dolar) harcanarak yapay mağaralar yapılır.
Düşünce aslında kağıt üstünde olumludur.
Gel gör ki, konuttaki hesap çarşıya uymaz!
Baraj suyla dolup, İnboğazı denen yerdeki bu mağaralar göl altında kalınca, yarasalar ortadan kaybolur. Yuvaları bozulmuştur.
Havran- İnboğazı mağaraları. Foto Mustafa Yıldırım
Sonradan yapılan sığınaklara göç etmeleri, taşınmaları umulur fakat sağda solda rastlanan yarasa ölülerinden öteki yarasa etrafta görülmez.
Yapay mağaralar boştur.
Kandırmaca yuvalara değil, hala gerçek yuvalarını aramaktadır tahminen kayıp yarasalar!
Bulamayınca da ölürler!
Yörede sesler yükselmeye başlar. “Sayıları 20.000 olarak varsayım edilen yarasa nüfusunun nereye gittiği, ne olduğu sorulur.”
“Bu bir tabiat katliamıdır!”
Bu ortada, bölge iktisadının can damarı olan zeytin, zeytinyağı üretiminde, eser ölçüleri yıllara nazaran inişli çıkışlı olmasıyla birlikte, 2009 yılı bol eser beklenen bir yıldır.
Havalar uygun gitmiş, toprak bol yağış almıştır.
Ağaçlar çiçeklerle doludur. Ve çiçekler meyve meblağ.
(Yarasalar)
Zeytin üreticisi için çok değerli ziraî korunmalardan biri zeytin sineği (Bactrocera oleae) denen zararlıya karşı yapılan çabadır.
Zeytin adedini zedeleyen bu sinek, onların sofralık olarak değerlendirilememesine, tanelerin yere düşmesine, çürümesine, hasebiyle zeytinyağı kalitesinin azalmasına, az eser elde edilmesine yol açar.
Çiftçi bu zararlıyla değişik prosedürlerle uğraş eder lakin, bazılarına nazaran, aslında bu sinekleri doğal olarak yok eden yarasalardır.
Havran zeytinlikleri. Havran Belediyesi arşivi
Bilim adamlarına nazaran günde 2 bin-2.500 adet, 100-250 kg sinek yerler.
Doğal besin zinciri, tabiatın kendi istikrarını kurmasında en değerli etkendir.
İddialara nazaran, baraj imaliyle üretim artışı sağlanması beklenirken tam aksi görülmüş, yarasaların yok olmasıyla eser kaybı artmıştır.
2009 yılı üretiminin düşük olmasının nedenlerinden biri olarak yarasaların yuvalarının bozulması kabul edilir.
DSİ’nin (Devlet Su İşlerinin) 2018’de, karşı görüşüne; yarasaların yapay mağaralara geri döndüğüne ait argümanlara kimse inanmaz.
Bu bölgede beşerler “zehirli ziraî ilaçlarla” zeytin tanelerine ziyan veren sineklerle uğraşmaya başlar.
Böyle bir uygulama da bilime uygun, şuurlu yapılmadığı takdirde ziyanlı kimyasalların eserde kalmasına, beslenme yoluyla beşere geçmesine yol açabilir.
***
Biliniyor ki, içinde yaşadığımız tabiat binlerce yıllık doğal oluşumun sonucudur.
İyi düşünülmeden, düzgün araştırılıp değerlendirilmeden, toplumun onayı alınmadan sırf para kazanma maksadıyla, şimdiki muhtaçlıkları karşılama güdüsüyle etrafa, tabiata yapılan müdahaleler hiç beklenmeyen aksiliklerle karşılaşılmasına neden olabiliyor.
Doğanın istikrarıyla oynanması yalnız öteki canlıları değil, insanların varlığını da tehdit ediyor.
Havran Barajında yaşananlar, siyanürcülere, granitçilere, HES’çilere, RES’çilere “ibret olmalıdır!”
İnsanlık sadece yılanların, yarasaların değil, tüm tabiatın öcünden çekinmelidir.
Bunun tek yolu tabiata ve etrafa hürmettir.
Yapılacak yatırımlar tabiat ve etrafla uyumlu olmalıdır.
Yoksa!
Günümüzde açıkça görülüyor ki Doğa’nın tokadı yavaş yavaş, tahminen hızlanarak iniyor!
(Kaynak:https://www.iyimiboyle.com/edremit-korfezindeki-havranda-bulunan-10-farkli-turden-20000-yarasaya-ne-oldu./// https://wowturkey.net/t/balikesir-havran-baraji/7459/// html 2018 Mustafa Yıldırım fotoğrafları: https://www.balikesir.bel.tr/haber-detay?id=4044/// https://www.cnnturk.com/turkiye/yoksa-o-yarasalar-topluca-olduruldu-mu-127649/// https://www.cnnturk.com/turkiye/havranin-kayip-yarasalari-dondu-127960)
Sefa Taşkın
22.09.2024
Bergama-İzmir
News
