0

BEĞENDİM

ABONE OL

News

0

Annelerin rahminden alınan ve içi sıvı dolu kapsüllerde büyütülen bebekler… Aslında makûs bir bilim kurgu sineması senaryosunu andırıyor. Lakin ABD’nin Pennsylvania eyaletindeki Philadelphia Çocuk Hastanesi’ndeki bilim insanları, çok prematüre doğma riskiyle karşı karşıya olan bebekler için bunu yapmayı öneriyor.

Bilim insanları “yapay rahim” ya da tam ismiyle “yeni doğan gelişimi için rahim dışı ortam” ismi verilen bir tahlil üretiyorlar. Kısaca “Extend” olarak isimlendirilen bu tahlil, bir fetüsü döllenmeden doğuma kadar büyütmeyi hedeflemiyor, zira bu istense bile imkansız.

Bunun yerine çok prematüre doğan ve hayatları boyunca birçok sıhhat meselesiyle karşılaşan bebeklerin hayatta kalma talihinin artırılmasına takviye vermesi amaçlanıyor.

Sağlıklı bir hamilelik yaklaşık 40 hafta sürüyor. 37. haftadan itibaren bebekler vaktinde dünyaya gelmiş kabul ediliyor. Lakin bazen hamilelikte yaşanan sıkıntılar yüzünden bebeklerin erken dünyaya getirilmes gerekebiliyor.

Neyse ki yenidoğan bebeklerin sıhhatine odaklanan neonatal tıpta geçtiğimiz yıllarda katedilen yol sayesinde birden fazla prematüre bebek hayatta kalıyor ve çok az rahatsızlıkla taburcu ediliyor. Aktüel datalara nazaran 22. haftada dünyaya gelen bebeklerin dahi yüzde 30’u ağır bakımda tedavi gördükleri takdirde hayatta kalıyor.

Getty Images 22 haftalık dünyaya gelen bebekler büyük zorluklarla karşılaşıyor ve 7/24 ağır bakımda tutuluyor.

Kansas’ta bir hastanede yenidoğan uzmanı olarak çalışan Dr. Stephanie Kukora, “doğrusu 28, hatta 27 haftalıkların durumu bile genel olarak iyi” diyor.

Kabul edilebilir hudutta doğan bebekler genelde önemli sıhhat sıkıntıları yaşıyor. Doğumda 900 gramdan az tartılan bu bebeklerin kalpleri, akciğerleri, sindirim sistemleri ve beyinleri, ağır bakım dayanağı olmadan bedenlerini hayatta tutacak kadar gelişmemiş oluyor.

Sık karşılaşılan kısa vadeli hastalıklar ortasında Nekrotizan Enterokolit (NEK) de var. NEK, bağırsaklardaki dokunun enflamasyon yapmasına ve bebeğin ölmesine yol açıyor. Bu yaştaki bebeklerin enfeksiyon, kan zehirlenmesi ve septik şok geçirme riski de artıyor. Tansiyonlarının bir anda ölümcül formda düşmesi hayati organlarına hasar verebiliyor.

Aşırı prematüre bebeklerin karşılaştığı uzun vadeli rahatsızlıklar ortasındaysa beyin felci, orta ya da çok tahsil zorluğu, görme ve işitme meseleleri ve astım üzere hastalıklar var.

‘YAPAY RAHİM VE PLASENTANIN HEDEFİ, AKCİĞERLERİ BÜSBÜTÜN DENKLEMDEN ÇIKARMAK’

Hayat kurtarmak için tasarlanan oksijen ve teneffüs takviyesi üzere teknolojiler bile bir bebeğin narin akciğerlerine ziyan verebiliyor.

Michigan Üniversitesi’nin C.S. Mott Çocuk Hastanesi’nde misyon alan doğum bilimi ve jinekoloji profesörü George Mychaliska, “Bu erken gebelik periyodunda ciğerler hala gelişiyor ve içlerinin sıvı dolu olması gerekiyor” diyor.

Mychaliska, “Ama çok prematüre doğduklarında soluk borularına endotrakeal tüp bağlayıp kuvvetli ve yüksek basınçta hava ve oksijen veriyoruz, bunun yaralanmalara yol açtığı çok yeterli biliniyor” diye ekliyor.

Zaman içinde bu hasar akciğerlerin yaralanmasına ve bir kronik akciğer hastalığı olan Bronkopulmoner Displazi’ye yol açıyor.

Bu bebekler taburcu edildiklerinde hayatları boyunca oksijen ve mekanik ventilasyon takviyesine muhtaç kalıyor.

Solunum takviyesi tıpkı vakitte retinal körlük riskini de artırabiliyor.

Yapay rahim ve plasentanın hedefi, akciğerleri büsbütün denklemden çıkarmak, böylelikle bebeğin birinci nefesini alacağı ana kadar fetüsün inançlı bir ortamda büyümeyi sürdürmesine imkan sağlamak.

Getty Images Bebekleri rahimde saran plasentayı taklit etmek, gelişmekte olan akciğerlerinin tıbbi aygıtlar tarafından ziyan görmesini önleyebilir.

Bu teknoloji üzerinde çalışan üç ana küme var. Üçü de, akciğerleri ve kalbi olması gerektiği üzere çalışmayan bir bireye yardımcı olabilecek bir tıp yapay hayat dayanağı olan, “Ecmo” ismi verilen mevcut bir tedaviden iham alıyor. Ecmo’da kan, hastanın bedeninin dışına, karbondioksiti uzaklaştıran ve oksijen ekleyen bir makineye pompalanır. Oksijenli kan daha sonra bedendeki dokulara geri gönderilir.

Bu prosedür, organların dinlenmesine ve güzelleşmesine imkan tanır. Ecmo daha büyük bebeklerde kullanılabilse de çok prematüre bebekler için uygun değil. Her üç grup de teknolojiyi uyarlamaya çalışıyor.

Ancak geliştirilmekte olan farklı aygıtlar ortasında ince farklar var.

Philadelphia Çocuk Hastanesi’ndeki bilim insanları, prematüre bebekleri rahimdeki sıvıyı taklit edecek halde tasarlanmış sıvı dolu kapsüllere sokmayı umuyor.

2017 yılında, 23 ila 24 haftalık insan fetüslerine denk gelen sekiz prematüre kuzu yapay rahim kullanılarak dört hafta boyunca canlı tutuldu. Bu müddet zarfında kuzuların olağan biçimde geliştiği, hatta yünlerinin büyüdüğü görüldü.

Michigan Üniversitesi’ndeki takım ise yapay plasenta ismini verdikleri şeyi geliştiriyor. Fetüsü büsbütün sıvıya batırmak yerine teneffüs tüpleri kullanarak bebeğin akciğerlerini özel olarak geliştirilmiş bir sıvıyla doldurmayı planlıyorlar. Sistemleri, klasik Ecmo makinelerine misal formda, kanı kalpten şah damarı yoluyla çekiyor, lakin oksijenli kanı göbek damarı yoluyla geri veriyor.

Dr. Mychaliska, “Çoğu bebeğin kolay kolay erişebileceği ve mevcut yenidoğan ağır bakım ünitelerinde kullanılabilecek bir platform istedim” diyor.

Yapay plasenta üzerinde yakın vakitte yapılan bir denemede, makinede tutulan prematüre kuzular, inançlı bir biçimde mekanik ventilasyona aktarılmadan evvel 16 gün hayatta kaldı. Bu mühlet zarfında akciğerleri, beyinleri ve öteki organları güzel gelişmeye devam etti.

Getty Images

Avustralya ve Japonya takımlarından oluşan üçüncü küme ise Meskene ismi verilen projeyle yapay bir rahim geliştiriyor. Öbür iki kümeye nazaran daha fazla prematüre ve hasta fetüsün tedavi edilmesi amaçlanıyor.

Eve’e liderlik eden Singapur Ulusal Üniversitesi’nden bayan doğum ve jinekoloji profesörü Matt Kemp, “Artık 500 gramlık bir kuzu fetüsü alıp onu iki hafta boyunca genel olarak olağan fizyolojik durum olarak tanımlayabileceğim bir durumda tutabileceğimiz bir noktadayız” diyor.

Yapay plasentalar/rahimler kullanılarak yürütülen deneylerin birden fazla, olağanda sağlıklı ve rahatsız edilmediği takdirde doğuma kadar dayanabilecek kuzu fetüsleri üzerinde yapılıyor.

Sorun, çok prematüre bebeklerin çoklukla annede yahut fetüsün kendisinde ortaya çıkan sıhhat sıkıntıları nedeniyle erken doğması. Bu nedenle tedavileri daha sıkıntı.

NORMAL DOĞUMU ENGELLEYEBİLİR

Bunun yanı sıra etik tartışmaları da var. Örneğin hem Meskene hem de Chop takımlarının yapay rahimlerinde göbek kordonuna bir sıvı borusu takılması gerektiğinden, göbek atardamarının doğumdan sonra süratle kapanması nedeniyle bebeklerin çabucak anneden aygıta nakledilmesi gerekiyor.

Aksi takdirde olağan doğum yapabilecek annelerin bu nedenle erken sezaryen yaptırmaları gerekiyor. Olağan doğumla karşılaştırıldığında bu prosedürle ilgili daha fazla risk olduğu belirtiliyor.

Bir bebeği çabucak “Extend” sistemine aktarmanın bir öteki sorunu da, bebeğin klasik tedavide nasıl performans göstereceğini kıymetlendirme fırsatının olmaması.

Bebek şimdi doğmadan ne durumda olduğunun bilinmediğini söyleyen uzmanlar, olağanda klâsik tedavilerle başarılı olabilecek bebeklerin, riski şimdi çok ölçülememiş yeni bir teknolojiyle karşı karşıya kalacağını söylüyor.

Yine de, “Extend”in daha riskli olan 22-23 haftalık gebelik haftasındaki prematüre bebeklerin birçok için yararlı olabileceğine inanılıyor.

Teknolojilerin başarılı olması halinde, üçü de, beklenmedik bir biçimde erken doğuma giren ebeveynlere kıymetli bir kurtarıcı olacak.